Καρδιακός ρυθμός: Από τι επηρεάζεται και τι δείχνει για την υγεία μας

Οι καρδιακοί παλμοί είναι ο αριθμός των φορών που χτυπά η καρδιά μας μέσα σε ένα λεπτό.

Ο καρδιακός ρυθμός ελέγχεται από τον κολποκοιλιακό κόμβο, ένα μικρό κομμάτι ιστού που βρίσκεται στο κέντρο της καρδιάς.

«Ένα υγιές εύρος [παλμών] μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με παράγοντες όπως η ηλικία, το φύλο, το επίπεδο φυσικής κατάστασης και η γενική υγεία», λέει ο Δρ David Culpepper, ειδικός οικογενειακής ιατρικής.

«Οι αθλητές και τα άτομα που είναι πολύ γυμνασμένα μπορεί να έχουν καρδιακούς παλμούς σε ηρεμία κάτω από 60 ανά λεπτό, ενώ τα μωρά και τα μικρά παιδιά μπορεί συχνά να έχουν καρδιακούς παλμούς πάνω από 100 ανά λεπτό, οι οποίοι μειώνονται σταδιακά καθώς μεγαλώνουν», εξηγεί.

Εάν ο καρδιακός σας ρυθμός είναι κάτω από 60 παλμούς ανά λεπτό, μπορεί αυτήν τη στιγμή να πανηγυρίζετε που έχετε φυσική κατάσταση αθλητή.

Περιμένετε, όμως, λίγο… Η βραδυκαρδία -ένας πιο αργός από το κανονικό καρδιακός ρυθμός- «μπορεί επίσης να προκληθεί από προβλήματα με το ηλεκτρικό σύστημα της καρδιάς, έναν υπολειτουργικό θυρεοειδή ή άλλες ιατρικές καταστάσεις», λέει ο Culpepper. «Επίσης, ορισμένα φάρμακα -ιδίως αυτά που χρησιμοποιούνται για τη ρύθμιση της υψηλής αρτηριακής πίεσης και ορισμένες καρδιακές παθήσεις- μπορεί να μειώνουν τον καρδιακό ρυθμό ως παρενέργεια», προσθέτει.

Καφές, αλκοόλ, νικοτίνη και καρδιακοί παλμοί
Ο τρόπος ζωής σας μπορεί επίσης να επηρεάσει τον καρδιακό σας ρυθμό, συνήθως αυξάνοντάς τον. Τα διεγερτικά μπορούν να προκαλέσουν δραματικές αλλαγές.

«Η καφεΐνη αυξάνει τις επιδράσεις της αδρεναλίνης στην καρδιά, πράγμα που σημαίνει ότι η υπερβολική κατανάλωση τσαγιού, καφέ ή ενεργειακών ποτών μπορεί να προκαλέσει προσωρινή αύξηση στον καρδιακό ρυθμό – αν και αυτή η επίδραση μπορεί να μειωθεί με την πάροδο του χρόνου καθώς αυξάνεται η ανοχή σας», λέει ο Δρ Elijah Behr, σύμβουλος καρδιολόγος.

«Η νικοτίνη στα τσιγάρα μπορεί να αυξήσει προσωρινά τον καρδιακό ρυθμό και, με παρατεταμένη χρήση, να συμβάλει σε χρόνια καρδιακά και κυκλοφορικά προβλήματα. Το αλκοόλ, ανάλογα με το άτομο και την ποσότητα που καταναλώνει, μπορεί είτε να αυξήσει είτε να μειώσει τον καρδιακό ρυθμό», προσθέτει. Μακροπρόθεσμα, το πολύ ποτό μπορεί να επηρεάσει τον καρδιακό μυ, επηρεάζοντας τον καρδιακό ρυθμό και τη γενικότερη υγεία της καρδιάς.

Άγχος και σφυγμός
Συναισθηματικές καταστάσεις όπως το άγχος, το στρες ή ο ενθουσιασμός μπορεί να προκαλέσουν βραχυπρόθεσμα «πικ» στον καρδιακό ρυθμό και το χρόνιο στρες μπορεί να συμβάλει σε μακροπρόθεσμες ανωμαλίες. Αν δεν είστε, όμως, κάτω από κάποια ιδιαίτερη πίεση, η καρδιά που χτυπάει γρήγορα προκαλεί ανησυχία.

«Εάν συμβεί ξαφνικά, χωρίς προφανή λόγο, τότε μπορεί να οφείλεται σε υποκείμενη καρδιακή πάθηση και πρέπει να διερευνηθεί», λέει ο Behr. «Προφανώς, η επείγουσα ανάγκη είναι μεγαλύτερη εάν οι παλμοί της καρδιάς προκαλούν ζάλη ή μπλακ άουτ», τονίζει.

Άσκηση
Τι γίνεται με την άσκηση; Όπως παρατήρησε ο Γαληνός, την ώρα που ασκείστε, ο καρδιακός σας ρυθμός θα αυξηθεί, καθώς η καρδιά σας τροφοδοτεί με αίμα τους μύες και τους πνεύμονές σας.

Μια πρόσφατη μετα-ανάλυση μελετών επιβεβαιώνει ότι η καρδιαγγειακή άσκηση (και η γιόγκα) μπορεί να μειώσει τον καρδιακό ρυθμό ηρεμίας με την πάροδο του χρόνου – αλλά φαίνεται να υπάρχουν οφέλη για την υγεία της καρδιάς από την άσκηση με βάρη, αν και ο μηχανισμός είναι λιγότερο κατανοητός. Ακόμη πιο χαλαρές μορφές άσκησης, όπως το τάι τσι και το τσιγκόνγκ, μπορεί να βοηθήσουν επίσης.

Μπορεί να έχετε συναντήσει τη «θεωρία του πεπερασμένου παλμού της καρδιάς» ή την ιδέα ότι υπάρχει ένα όριο στο πόσες φορές μπορεί να φτάσει στη ζωή μας ο δείκτης μας, αλλά είναι απίθανο να αξίζει να ανησυχείτε για αυτό: ακόμα κι αν ήταν αλήθεια ότι μόνο είχε περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια παλμούς για να παίξετε, ο (σχετικά) μικρός χρόνος που αυξάνεται ο καρδιακός σας ρυθμός από την άσκηση θα πρέπει να είναι περισσότερο από εξισορροπημένος καθώς μειώνεται με την πάροδο του χρόνου.

Υπάρχει κι ένα άλλο στοιχείο με το οποίο οι επιστήμονες ενθουσιάζονται όλο και περισσότερο: η μεταβλητότητα ή διακύμανση του καρδιακού ρυθμού.

Ενώ ο καρδιακός σας ρυθμός αντιπροσωπεύει έναν μέσο όρο -το πλήθος των φορών που χτυπά η καρδιά σας σε μια δεδομένη χρονική περίοδο- η μεταβλητότητα δείχνει το πώς αλλάζει ο ρυθμός αυτός, επειδή ακόμη και αν έχετε 60 παλμούς, οι παλμοί αυτοί δεν θα «χτυπήσουν» ακριβώς κάθε δευτερόλεπτο.

Το φαινόμενο αυτό δεν το γνωρίζουμε πολύ καιρό, αλλά με τις νέες φορητές συσκευές, όπως π.χ. τα έξυπνα ρολόγια, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να το μετρήσουν με τρόπο που μπορεί να είναι χρήσιμος.

Η ίδια η μεταβλητότητα προκαλείται από τους δύο ανταγωνιστικούς κλάδους αυτού που ονομάζουμε αυτόνομο νευρικό σύστημα, που περιλαμβάνει το συμπαθητικό, το οποίο ελέγχει τις αποκρίσεις «πάλη ή φυγή» και το παρασυμπαθητικό, που ρυθμίζει τις λειτουργίες «ανάπαυση και πέψη»

. Το συμπαθητικό σύστημα προτρέπει την καρδιά σας να επιταχύνει, το παρασυμπαθητικό της λέει να ηρεμήσει και οι διακυμάνσεις που προκύπτουν αποτελούν ένα είδος συντομογραφίας για την υγεία και την ικανότητα προσαρμογής του γενικού νευρικού σας συστήματος.

«Η μέτρηση του καρδιακού παλμού και της μεταβλητότητάς του (HRV) σε ηρεμία με το ξύπνημα το πρωί ή κατά τη διάρκεια της νύχτας μπορεί να μας δώσει μια χρήσιμη ένδειξη της αντίδρασης του σώματός μας στο στρες», λέει ο Δρ Marco Altini, δρομέας μεγάλων αποστάσεων, επιστήμονας και ειδικός στην προπόνηση του καρδιακού ρυθμού. Ένας υψηλότερος αριθμός δεν είναι πάντα καλύτερος, λέει: «Είναι ζωτικής σημασίας να εξασκείτε το δικό σας βέλτιστο εύρος και να προσέχετε τις στιγμές που το υπερβαίνετε».

Εάν είμαστε υγιείς και αντιμετωπίζουμε καλά την πίεση που μας ασκείται -σωματικά ή ψυχολογικά- το HRV μας θα ομαλοποιηθεί γρήγορα μετά την άσκηση.

Εάν, από την άλλη, κάτι εξακολουθεί να μην πάει καλά και υφιστάμεθα περισσότερη πίεση από όση μπορούμε να αντέξουμε, το επόμενο βράδυ ή το πρωί ο καρδιακός μας ρυθμός θα εξακολουθεί να είναι ελαφρώς αυξημένος και ο HRV μας κατεσταλμένος.

Εάν σχεδιάζατε μια μεγάλη προπόνηση -ένα γρήγορο τρέξιμο ή πολλή γυμναστική για παράδειγμα- αυτό θα ήταν το σύνθημά σας για να χαλαρώσετε μέχρι να είστε σε καλύτερη φόρμα.

Αλλά δεν είναι μόνο η προπόνηση.

«Μπορεί να αρχίσουμε να βλέπουμε την αρνητική επίδραση ορισμένων στρεσογόνων παραγόντων -όπως η κατανάλωση αλκοόλ- στο σώμα μας» λέει ο Altini, «ή μπορεί να είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε μια επερχόμενη ασθένεια λίγο νωρίτερα, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να κάνουμε καλύτερες επιλογές για την υγεία μας και την υγεία των άλλων».

Μελέτες δείχνουν, για παράδειγμα, ότι η ενυδάτωση έχει θετική επίδραση τόσο στον καρδιακό ρυθμό όσο και στον HRV, ενώ η κακή ποιότητα ύπνου έχει αρνητική επίδραση. Η απλή επίγνωση αυτών των επιπτώσεων θα μπορούσε να σας βοηθήσει να τις αντιμετωπίσετε.