Μωβ μέδουσες «Pelagia Noctiluca»: Οι κίνδυνοι και οι πρώτες βοήθειες που πρέπει να γνωρίζετε

Οι μωβ μέδουσες εμφανίζονται ολοένα και περισσότερο στις ελληνικές θάλασσες. 

Το τσίμπημά τους είναι επώδυνο λόγω της νευροτοξίνης. Μέσω των κνιδοκυττάρων, εκτοξεύουν μικροσκοπικά ακόντια που περιέχουν τοξίνες, οι οποίες προκαλούν από έναν απλό ερεθισμό, φλεγμονή και κνησμό μέχρι και αλλεργικό σοκ ή, σε ακραίες περιπτώσεις, εμετό, ναυτία. Οι συγκεκριμένες μέδουσες έχουν καφέ χρώμα, όταν είναι σε μικρότερο μέγεθος, ενώ στα έντεκα-δώδεκα εκατοστά γίνονται μωβ.

Επομένως, καλό θα είναι, όταν βρισκόμαστε στην παραλία:

• αν βλέπουμε μεγάλες ποσότητες από πλαγκτόν ή υπάρχει έντονο πρόβλημα με τις μωβ μέδουσες να μην επιλέγουμε να κολυμπήσουμε σε αυτήν την παραλία
• να ενημερωνόμαστε για τον καιρό και τους ανέμους και να πηγαίνουμε σε παραλίες όπου οι άνεμοι φυσάνε αντίθετα. (π.χ. αν η παραλία έχει θέα προς τον Νότο πρέπει οι άνεμοι να ξεκινούν από τον Βορρά, ώστε ο κυματισμός που δημιουργείται να τις διώχνει μακριά από τις παραλίες). Μια καλή ιστοσελίδα για να αντλήσουμε τέτοιες χρήσιμες πληροφορίες είναι το windy.com
• να έχουμε πάντα στη διάθεσή μας τα απαραίτητα για την αντιμετώπισή τους (αναφέρονται αναλυτικά πιο κάτω)
  σε περίπτωση που μας τσιμπήσει μια μέδουσα, πρέπει να το αντιμετωπίσουμε αμέσως με παγωμένο νερό και όχι αμμωνία (βλ. οδηγίες)
• δεν πρέπει, για κανέναν λόγο, να βγάζουμε τις μέδουσες έξω για να τις θάψουμε στην άμμο, λόγω του ότι υπάρχει πιθανότητα κάποιος
• να πατήσει έστω και τυχαία κάποια νηματοκύστη αλλά επίσης είναι τόσο μεγάλος ο αριθμός των μεδουσών που δεν πρόκειται να λυθεί το πρόβλημα με αυτόν τον τρόπο
• αν δούμε οποιαδήποτε μέδουσα, καλό θα είναι να την τραβήξουμε φωτογραφία και να ανεβάσουμε την καταγραφή στο inaturalist.org Με αυτό τον τρόπο οι καταγραφές είναι στη διάθεση τόσο των ερευνητών, όσο και των δημοσιογράφων για να τις μελετήσουν ή να ενημερώσουν την κοινή γνώμη αντιστοίχως.

Kit πρώτων βοηθειών για τσίμπημα από μωβ μέδουσα (Pelagia Noctiluca) για την παραλία

Απαραίτητα είδη για τη σωστή αντιμετώπιση του τσιμπήματος μέδουσας.

Τα τοποθετούμε σε νεσεσέρ, που μπορεί εύκολα να τοποθετηθεί στην τσάντα θαλάσσης χωρίς να καταλαμβάνει πολύ χώρο.

• Ένα τσιμπιδάκι φρυδιών
• Μία πλαστική κάρτα (πχ παλαιά πιστωτική)
• Ένα πλαστικό κυπελάκι στο μέγεθος του ουροσυλλέκτη, το οποίο γεμίζουμε με μαγειρική σόδα μέχρι την μέση
• Αντισταμινικά χάπια
• Κορτιζονούχα κρέμα (πχ. fucicort)
• Στιγμιαία Παγοκομπρέσα (αν ανοίξετε και ανακινήσετε το σακουλάκι γίνεται πάγος)
• Αντισηπτικά μαντηλάκια.

Το kit πρώτων βοηθειών για τις μέδουσες μπορείτε να το προμηθευτείτε έτοιμο από τα φαρμακεία.

Πρώτες βοήθειες μετά από τσίμπημα μωβ μέδουσας

Αναλυτικά τα βήματα φροντίδας:

• Πλένουμε προσεκτικά την περιοχή του τσιμπήματος με θαλασσινό νερό, χωρίς να την τρίβουμε.
• Αν έχουμε τη δυνατότητα, εφαρμόζουμε ένα μίγμα θαλασσινού νερού και μαγειρικής σόδας (σε αναλογία 1:1) για δύο λεπτά, ώστε να σταματήσει οποιαδήποτε επιπλέον έκκριση δηλητηρίου από πιθανά υπολείμματα κυττάρων πλοκαμιών που έχουν μείνει στο δέρμα.
• Χρησιμοποιούμε μια πλαστική τραπεζική κάρτα (και όχι τα χέρια μας) για να αφαιρέσουμε το μείγμα της μαγειρικής σόδας από το δέρμα μας καθώς και οποιαδήποτε τυχόν υπολείμματα .
• Εφαρμόζουμε πάγο ή ξηρό πάγο πάνω στο τσίμπημα για 5-15 λεπτά. Ο πάγος, θα πρέπει να είναι μέσα σε σακούλα ή κάποιο άλλο περίβλημα, όπως ένα ύφασμα ή μπλουζάκι.
• Βάζουμε κορτιζονούχα αλοιφή ή ψεκάζουμε με κορτιζονούχα λοσιόν σε μορφή spray που ανακουφίζει και καταπραΰνει ερεθισμούς από τσούχτρες και μέδουσες.
• Ελέγχουμε αν υποχώρησε ο πόνος και ξαναβάζουμε πάγο για άλλα 5-15 λεπτά σε περίπτωση που το κρίνουμε αναγκαίο.
• Αν ο πόνος επιμένει, συμβουλευόμαστε έναν γιατρό ή φαρμακοποιό προκειμένου να μας συνταγογραφήσει παυσίπονα ή αντιφλεγμονώδεις κρέμες
• ΔΕΝ τυλίγουμε το σημείο τσιμπήματος σφιχτά με επιδέσμους, ΔΕΝ χρησιμοποιειούμε ξύδι, ΟΥΤΕ γλυκό νερό, ΟΥΤΕ οινόπνευμα, ΟΥΤΕ αμμωνία.

Συμπτώματα από επαφή με μέδουσα – ΠΡΟΣΟΧΗ δεν χρειάζεται πανικός!

Τα συμπτώματα μετά από επαφή – κέντρισμα μέδουσας μπορεί να περιλαμβάνουν:

Πόνο σαν κάψιμο, πολλές φορές έντονο κοκκίνισμα του δέρματος και σε μερικές περιπτώσεις εμφάνιση σε μέρος του δέρματος σας του αποτυπώματος της μέδουσας που σας κέντρισε.

• Ναυτία
• Πτώση πίεσης
• Ταχυκαρδία​
• Κεφαλαλγία
• Εμετό
• Διάρροια
• Σπασμό των βρόγχων
• Δύσπνοια

Στη σπάνια περίπτωση που τα συμπτωμάτων πάρουν συστηματικό χαρακτήρα όπως : υπόταση , βρόγχο φωνής , εισπνευστικό συριγμό, γενικευμένο αγγειοοίδημα – εκτεταμένο κνιδωτικό εξάνθημα ,διαταραχές επιπέδου επικοινωνίας – συνείδησης , έμετο είναι επιβεβλημένη η ΑΜΕΣΗ διακομιδή του ασθενούς στο νοσοκομείο.

Τι είναι οι μέδουσες;

Οι μέδουσες είναι θαλάσσιοι οργανισμοί (ζελατινοειδές ζωοπλακτόν). Τα πλοκάμια τους καλύπτονται από “σάκους” που είναι γεμάτοι με δηλητήριο, το οποίο μπορεί να προκαλέσει ένα επώδυνο, έως μερικές φορές απειλητικό για τη ζωή, τσίμπημα. Δεν επιτίθενται σκόπιμα στους ανθρώπους, τα περισσότερα τσιμπήματα συμβαίνουν όταν οι άνθρωποι αγγίζουν κατά λάθος μια μέδουσα.

Αν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές, οι μέδουσες μπορούν να αναπαράγονται καθημερινά. Κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους παίρνουν διαφορετικές μορφές (έξι διαφορετικά στάδια ανάπτυξης). Η μορφή της μέδουσας με το σώμα σε σχήμα καμπάνας και τα μακριά πλοκάμια είναι μόνο ένα από τα διάφορα στάδια του κύκλου ζωής της.

Υπάρχουν περίπου 2.000 είδη μεδουσών.

Η Cyanea capillata ή «Χαίτη Λιονταριού» είναι το μεγαλύτερο είδος μέδουσας στον κόσμο. Μπορεί να έχει πλοκάμια που ξεπερνούν τα 27 μέτρα μήκος

Η Pelagia noctiluca (μωβ μέδουσα) είναι η πιο δηλητηριώδης της Μεσογείου. Διαθέτει δηλητήριο με αιμολυτική και κυτταρολυτική δράση, ο μηχανισμός δράσης της οποίας είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστος.

Η μέδουσα Turritopsis dohrnii έχει χαρακτηριστεί ως “βιολογικά αθάνατη”. Όταν απειλείται, αυτό το είδος είναι ικανό να υποστεί κυτταρική μεταδιαφοροποίηση, μια διαδικασία κατά την οποία τα κύτταρα του οργανισμού ουσιαστικά γίνονται και πάλι καινούργια.

Οι μέδουσες αποτελούνται από 85 έως 98 τοις εκατό νερό. Δεν έχουν καρδιά, πνεύμονες ή εγκέφαλο. Το δέρμα τους είναι τόσο λεπτό που μπορούν να απορροφήσουν οξυγόνο μέσα από αυτό. Δεν έχουν καθόλου αίμα και ανταποκρίνονται στις αλλαγές στο περιβάλλον γύρω τους, χρησιμοποιώντας σήματα από ένα νευρικό δίκτυο ακριβώς κάτω από το δέρμα τους.

Αν ξεβραστούν στην παραλία, σχεδόν εξαφανίζονται καθώς το νερό τους εξατμίζεται. Χωνεύουν την τροφή τους (ψάρια, γαρίδες, καβούρια και μικροσκοπικά φυτά) πολύ γρήγορα για να μπορούν να επιπλεύσουν.

Αρκετοί τύποι μεδουσών είναι κατάλληλοι για κατανάλωση και σε ορισμένους πολιτισμούς θεωρούνται εξαιρετική λιχουδιά. Οι μέδουσες μεταποιούνται σε αποξηραμένο προϊόν ή χρησιμοποιούνται για να παρασκευαστούν σαλάτες, ζυμαρικά και σούσι.

Πώς εξηγείται η έξαρση των μεδουσών στις ελληνικές θάλασσες;

Είναι ένα φαινόμενο το οποίο επαναλαμβάνεται τα τελευταία χρόνια και επεκτείνεται σε περισσότερες περιοχές της χώρας μας. Επηρεάζεται από τις υψηλές θερμοκρασίες που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια κατά τον μήνα Μάιο και έχει ως αποτέλεσμα την παράταση του αναπαραγωγικού κύκλου των μεδουσών που κάποιος θα περίμενε να γίνεται τους μήνες Ιούλιο – Αύγουστο.

Επιπλέον, λόγω της κλιματικής αλλαγής η θερμοκρασία των υδάτων έχει αυξηθεί πολύ, ακόμα και πριν ακόμη τους καλοκαιρινούς μήνες. Αυτός είναι ο πιο καθοριστικός παράγοντας ο οποίος συμβάλλει στην πληθυσμιακή έκρηξη, η οποία παρατηρείται το τελευταίο διάστημα. Επίσης, το γεγονός ότι εμφανίστηκαν τώρα στις ακτές οφείλεται και στο ότι την περίοδο του Μαΐου δεν υπάρχει κυματική δράση και επικρατεί νηνεμία.

Ένας άλλος σοβαρός παράγοντας είναι η υπεραλίευση, απόρροια της οποίας είναι η μείωση των θαλάσσιων θηρευτών όπως των τόνων, οι ξιφιών, των δελφινιών και των θαλάσσιων χελώνων. Συγκεκριμένα, θηρευτές των μεδουσών είναι η δερματοχελώνα, η χελώνα καρέτα καρέτα, ο τόνος, ο ξιφίας και το φεγγαρόψαρο. Η παρέμβαση του ανθρώπου στα οικοσυστήματα τα τελευταία χρόνια έχει προκαλέσει σημαντικές αλλαγές, μία εκ των οποίων είναι η πληθυσμιακή έκρηξη των μεδουσών.

Ελπίζουμε ότι η αλλαγή του καιρού και η έντονη κυματική δράση θα περιορίσει το φαινόμενο, έστω παροδικά. Προφανώς θα έχουμε πληθυσμιακές εκρήξεις στα μέσα Ιουλίου, όταν οι θερμοκρασίες είναι υψηλές αλλά και κατά τη διάρκεια του Αυγούστου. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι αν η περιβαλλοντική καταστροφή και οι ανθρωπογενείς επεμβάσεις συνεχιστούν, οι μέδουσες θα συνεχίσουν να μας απασχολούν προκαλώντας σημαντικά προβλήματα τους καλοκαιρινούς μήνες.