Nomophobia: Η φοβία που κληρονομήσαμε από τα smartphones

Είναι τα smartphones η μεγαλύτερη εξάρτηση του 21ου αιώνα, πέρα από τις ναρκωτικές ουσίες; Αυτό είχε υποστηρίξει ο ερευνητής Richard Shambare μαζί με την ομάδα του το 2012, εξηγώντας πόσο οργανικό ρόλο έχουν αποκτήσει οι έξυπνες συσκευές στις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου – στη διαμόρφωση της ταυτότητας, την κοινωνικοποίηση, τη συναισθηματική έκφραση, τη χαλάρωση, την ενημέρωση, τα πάντα.

Μέσα στη δεκαετία που πέρασε, το μόνο που άλλαξε είναι οι δόσεις και οι συνέπειες της εξάρτησης: πλέον, λέει ο ψυχολόγος τεχνολογίας Larry Rosen από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ο εγκέφαλός μας έχει μάθει στην εύκολη πρόσβαση στην ψυχαγωγία και τα ερεθίσματα, οπότε έχασε την ικανότητα να καταπολεμά την πλήξη μέσω της φαντασίας. Εκτός αυτού, ο κόσμος απώλεσε τη φυσική άνεση στη face to face επικοινωνία και παραδόθηκε περισσότερο στην αμαρτωλή απόλαυση του τζόγου, όπως δείχνουν σχετικές έρευνες.

Αλλά το πιο εντυπωσιακό πόρισμα που έχει εξάγει ο Αυστραλός καθηγητής και συγγραφέας, μέσα στα 30 χρόνια διεθνούς έρευνας πάνω στις ψυχολογικές επιπτώσεις του κινητού τηλεφώνου, είναι ότι τη σήμερον ημέρα ο μέσος άνθρωπος της Δύσης τσεκάρει στα πεταχτά το κινητό του για ειδοποιήσεις ή μηνύματα, πάνω από 60 φορές την ημέρα, σπαταλώντας 220 λεπτά κυρίως από αμηχανία και συνήθειο.

Υπερβολικά τα νούμερα; Κάνε ένα μικρό πείραμα: αποδέξου την πρόκληση να αποχωριστείς το κινητό σου για ένα απόγευμα και παρατήρησε πόσες φορές θα ψάχνεις αυθόρμητα τις τσέπες σου για τη συσκευή. Μην αγχώνεσαι, είναι το σύμπτωμα των καιρών μας: πάσχουμε όλοι από nomophobia.

Πόσο απέχει η nomophobia από τη monophobia

Ο όρος monophobia καταγράφηκε πρώτη φορά το 2008, κατά τη διάρκεια έρευνας στον οργανισμό Post Office της Μεγάλης Βρετανίας. Η βασική πρόθεση της ομάδας ήταν να εκτιμήσει τις πιθανότητες αγχώδους διαταραχής από την υπερβολική χρήση των κινητών τηλεφώνων. Εκείνο που ανακάλυψαν ήταν ότι το 53% των Βρετανών έτειναν να είναι νευρικοί όταν «έχαναν το κινητό τους, ξέμεναν από μπαταρία και κάρτα, είτε δεν είχαν σύνδεση στο ίντερνετ».

Για να περιγράψουν το συναίσθημα αυτής της νέας απροσδιόριστης ανασφάλειας, εφηύραν τον όρο nomophobia, μέσα στα γράμματα του οποίου κρύβεται η φράση «no mobile phone phobia». Ο φόβος του να είσαι χωρίς κινητό, βέβαια, δικαιολογείται καταρχήν από τη μετεξέλιξη των ίδιων των συσκευών: μετά το 2000, τα κινητά δεν ήταν πλέον μόνο τηλέφωνα, αλλά και ατζέντες επαγγελματικών επαφών, φωτογραφικές μηχανές, σημειωματάρια, ημερολόγια αλλά και εργαλεία απέραντης επικοινωνίας.

Όλα αυτά ισχύουν και με την πάροδο των χρόνων έγιναν ακόμη ισχυρότερα, αλλά η ουσία της nomophobia –όπως και κάθε αγχώδους φοβίας γενικότερα– δεν καθορίζεται από το επίπεδο επικινδυνότητας με ρεαλιστικά κριτήρια, όσο από την ανασφάλεια που μας κυριεύει στην υπόθεση ότι διακόπτεται η κύρια γραμμή σύνδεσης του εαυτού μας με τον υπόλοιπο κόσμο.

Χωρίς κινητό, είμαστε αυτόματα μόνοι και απροστάτευτοι, έτσι δεν είναι; Μια σχετική έρευνα στη Βραζιλία, έδειξε ότι αυτοί που πάσχουν από κρίσεις πανικού, όταν έχουν το κινητό μαζί τους, αισθάνονται πιο σίγουροι για τον εαυτό τους.

Οπότε δεν απέχει ουσιαστικά η nomophobia από τη monophobia: η ρίζα και των δύο είναι η ανασφάλεια μπροστά στη μοναξιά.

Πόσο σοβαρή είναι αυτή η διαταραχή

Παρά τις προτάσεις διάφορων επιστημόνων, στη λίστα της πέμπτης και πιο πρόσφατης έκδοσης του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (DSM-V) δεν περιλήφθηκε η nomophobia. Ωστόσο, είναι ευρέως αποδεκτό ότι τα συμπτώματα είναι ανάλογα με άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, ενώ τροφοδοτούνται άμεσα τα επίπεδα άγχους.

Έχουμε αποκτήσει διάφορες συνήθειες που επιβεβαιώνουν αυτή την ιστορία: το κινητό μας είναι το πρώτο πράγμα που κοιτάμε μόλις ξυπνήσουμε και το τελευταίο πριν πέσουμε για ύπνο, σε στιγμές απόλυτης βαρεμάρας, πατάμε συνεχώς το κουμπί της ανανέωσης στα social media χωρίς να υπάρχει ακριβώς λόγος, ενώ τσεκάρουμε πάντα το επίπεδο μπαταρίας για να μη βρεθούμε προ εκπλήξεως. Και επίσης έχουμε το κινητό μας στην άκρη της παλάμης μας, ακόμη και σε τετ-α-τετ συζητήσεις.

Τι σημαίνει αυτό; Απλά ότι βιώνουμε τα άγχη των καιρών μας.