Το σύμπλεγμα του μάρτυρα: Τι είναι και πώς αντιμετωπίζεται

Η Δρ Patrice Le Goy, ψυχολόγος και σύμβουλος γάμου εξηγεί ότι το σύμπλεγμα του μάρτυρα περιγράφει μία συνθήκη, στην οποία το άτομο αγνοεί συστηματικά τις δικές του ανάγκες προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες των άλλων

Όμως, όσο κι αν κάτι τέτοιο ακούγεται σαν ένδειξη ανιδιοτέλειας, οι άνθρωποι με μαρτυρικό σύμπλεγμα μπορεί να είναι δυστυχισμένοι, ενώ η συμπεριφορά τους δεν εξυπηρετεί απαραίτητα εκείνους για τους οποίους κάνουν θυσίες.

Αν και δεν αποτελεί επίσημη κλινική διάγνωση, ο όρος «σύμπλεγμα του μάρτυρα» έχει χρησιμοποιηθεί ως συντομογραφία για ορισμένα ψυχολογικά πρότυπα. Ο όρος χρησιμοποιείται ήδη από το 1900, συχνά σε συνδυασμό με το «σύμπλεγμα θύματος», επειδή ένα άτομο μετατρέπει τον εαυτό του σε θύμα μέσω των θυσιών του.

Ποιος τύπος ανθρώπου είναι μάρτυρας;

Ο καθένας μπορεί να πάσχει από μαρτυρικό σύμπλεγμα, αλλά υπάρχουν ορισμένες περιστάσεις στις οποίες είναι πιο πιθανό να το συναντήσετε. «Υπάρχουν αρκετές καταστάσεις όπου μπορείτε να εντοπίσετε κάποιον “μάρτυρα”, αλλά μερικά παραδείγματα που νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι μπορεί να ταυτιστούν είναι στη δουλειά και στις οικογένειες», αναφέρει η Le Goy.

Ένας μάρτυρας μπορεί να αισθάνεται ότι δεν εμπιστεύεται κανέναν άλλο για να φέρει εις πέρας διάφορες εργασίες και πρέπει να τις κάνει μόνος του. Σε αντάλλαγμα, αυτό το άτομο συχνά αναμένει αναγνώριση της θυσίας του, έπαινο και ευγνωμοσύνη από τους άλλους, ενώ απογοητεύεται και δυσανασχετεί όταν δεν τα παίρνει.

Παραδείγματα μαρτυρικού συμπλέγματος

Μέσα στο οικογενειακό ή το εργασιακό πλαίσιο, ένας μάρτυρας μπορεί να μπαίνει στη διαδικασία να υπεραποδίδει επειδή θεωρεί πως… έτσι πρέπει.

Πολλοί έχουν συνεργαστεί με κάποιον που συνεχώς παραπονιέται για την απόδοση των άλλων ή την έλλειψη αφοσίωσής τους και επιμένει ότι πρέπει να κάνει τα πάντα μόνος του για να γίνουν «σωστά». Ταυτόχρονα, αυτό το άτομο μπορεί επίσης να παραπονεθεί για το ότι «πρέπει» να κάνει τα πάντα μόνος του.

Ένα τέτοιο σύμπλεγμα μπορεί να εμφανιστεί και στις οικογένειες, όπου ένα άτομο μπορεί να είναι πολύ δυσαρεστημένο που πρέπει να αναλάβει μια συγκεκριμένη αγγαρεία στο σπίτι, αλλά παράλληλα δεν εμπιστεύεται και κανέναν άλλον για να το κάνει σωστά, εξηγεί η Le Goy. Και πάλι, αυτό το άτομο είναι πιο πιθανό να το κάνει μόνο του και να παραπονεθεί γι’ αυτό, παρά να αφήσει κάποιον άλλον να το κάνει με τρόπο που δεν πληροί τα πρότυπά του.

Το σύμπλεγμα του μάρτυρα μπορεί επίσης να εκδηλωθεί σε φιλίες. Ένα άτομο μπορεί να συμφωνεί με αυτό που θέλουν να κάνουν οι φίλοι του, παρόλο που δεν το απολαμβάνει, και στη συνέχεια να παραπονεθεί ότι η φιλία είναι άνιση, επειδή οι δραστηριότητες δεν είναι ποτέ επιλογή του.

Ενδείξεις μαρτυρικού συμπλέγματος

Εάν ανησυχείτε ότι εσείς ή κάποιος που γνωρίζετε μπορεί να πάσχει από το σύμπλεγμα του μάρτυρα, παρακάτω θα βρείτε μερικά σημάδια που μπορούν να σας υποδείξουν εάν έχετε λόγο ανησυχίας ή όχι.

Δεν μπορεί να πει «όχι»: Η Le Goy αναφέρει ότι οι μάρτυρες έχουν «δυσκολία να πουν “όχι” σε άλλους ανθρώπους, ακόμα και όταν δεν έχουν την ικανότητα να κάνουν αυτό που τους ζητείται. Οι μάρτυρες αισθάνονται πολύ αγανακτισμένοι όταν λένε “ναι”, αλλά αδύναμοι να πουν “όχι”».

Παθητική-επιθετική συμπεριφορά: Οι μάρτυρες είναι πιθανό να επιδεικνύουν παθητική- επιθετική συμπεριφορά.

Φτωχά όρια: Εκτός από το να μην λέει «όχι» όταν θέλει, ένας μάρτυρας μπορεί να απαιτήσει ευχαριστίες και ανταμοιβές για τις πράξεις του.

Έλλειψη αυτενέργειας: Η Le Goy λέει ότι οι μάρτυρες συχνά αισθάνονται ότι ο κόσμος είναι εναντίον τους και ότι είναι θύμα των περιστάσεων, ενώ παράλληλα δεν μπορούν να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη βελτίωση της κατάστασής τους.

Αφήγηση ήρωα: Ένας μάρτυρας θα κάνει μια αφήγηση περιγράφοντας τον εαυτό του ως ήρωα σε μια κατάσταση, επεμβαίνοντας για να «σώσει» την κατάσταση ως το μόνο «ικανό» άτομο.

Επειδή δεν εμπιστεύεται το έργο των άλλων, ένας μάρτυρας είναι πιθανό να υπεραποδώσει και να κάνει περισσότερα από όσα μπορεί άνετα, εις βάρος του.

Ποιο είναι το αντίθετο του μαρτυρικού συμπλέγματος

Το αντίθετο είναι κάποιος με υγιή όρια που λέει «όχι» όταν χρειάζεται, εκφράζει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του αντί να τις φιμώνει, ξέρει ότι δεν είναι ο μόνος που μπορεί να κάνει τα πράγματα σωστά, και δεν απαιτεί έπαινο και ευχαριστίες όταν κάνει καλές πράξεις για τους άλλους.

Πώς αναπτύσσεται ένας μάρτυρας

Κανείς δεν γεννιέται με αυτό το σύνδρομο. Τουναντίον, συμβαίνει ως αποτέλεσμα των συνθηκών ζωής. Σύμφωνα με την Le Goy, «το να είσαι ικανός ή ανίκανος να ικανοποιήσεις τις δικές σου ανάγκες είναι μια συμπεριφορά που τη μαθαίνεις. Μερικές φορές, οι άνθρωποι έχουν εμπειρίες όπου γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης ή τα όριά τους αγνοούνται».

Το σύμπλεγμα του μάρτυρα μπορεί να αναπτυχθεί στην ενήλικη ζωή, αλλά μπορεί επίσης να είναι το αποτέλεσμα μιας δύσκολης παιδικής ηλικίας. «Όταν αυτό συμβαίνει στην παιδική ηλικία (για παράδειγμα, λόγω ενός αμελούς γονιού), αυτό το άτομο μπορεί να αποφασίσει ότι πρέπει να κάνει τα πάντα για τον εαυτό του και ότι οι άλλοι άνθρωποι δεν πρόκειται να καλύψουν αξιόπιστα τις ανάγκες του», εξηγεί η Le Goy. «Μπορείτε να δείτε πώς αυτό το άτομο θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κάποιον που δυσκολεύεται να πει “όχι” και επίσης αισθάνεται πολύ δυσαρεστημένος που πρέπει να κάνει τα πάντα μόνος του», προσθέτει.

Σύμπλεγμα μάρτυρα vs Σύμπλεγμα σωτήρα

Μπορεί να ακούγονται παρόμοια επειδή περιλαμβάνουν ανιδιοτελείς πράξεις, αλλά το σύμπλεγμα του μάρτυρα δεν είναι το ίδιο με το σύμπλεγμα του σωτήρα. Ένας μάρτυρας θυσιάζει σκόπιμα τις δικές του ανάγκες και θέλει να βοηθήσει τους άλλους, και στη συνέχεια αναμένει έπαινο γι’ αυτό. Αντίθετα, κάποιος με σύμπλεγμα σωτήρα αισθάνεται μια ισχυρή ανάγκη να «σώσει» τους άλλους ως το «ευγενές» πράγμα που πρέπει να κάνει, χωρίς απαραίτητα να περιμένει τίποτα σε αντάλλαγμα. Και αυτό, φυσικά, μπορεί να είναι προβληματικό, με την έννοια ότι δεν επιτρέπει σε άλλους να αναλάβουν την απαραίτητη προσωπική ευθύνη.

Τι είναι ένας ναρκισσιστής μάρτυρας;

Ένας μάρτυρας ναρκισσιστής είναι κάποιος που θυσιάζει τον εαυτό του για τους άλλους με κύριο κίνητρο να λαμβάνει έπαινο και θαυμασμό. Ενώ ένας μάρτυρας που δεν είναι ναρκισσιστής μπορεί να περιμένει έπαινο και προσοχή, στην περίπτωση του ναρκισσιστή είναι ο καταλύτης των ενεργειών του.

Παρόλο που η ανιδιοτελής συμπεριφορά μπορεί να ακούγεται σαν ένα καλό χαρακτηριστικό, οι προθέσεις κάποιου με μαρτυρικό σύμπλεγμα είναι τέτοιες που γενικά δεν μπορεί να θεωρηθεί ως κάτι θετικό. Η Le Goy σημειώνει: «Ενώ πιστεύω ότι το να έχεις αρχές και πρότυπα για το πώς κάνεις τα πράγματα είναι σημαντικό, το να βασίζεσαι σε εξωτερική επικύρωση και να υπερεκτείνεις τον εαυτό σου είναι σίγουρα συμπεριφορές που πρέπει να δουλέψεις». Εξηγεί ότι «όταν το κάνουμε αυτό, ζητάμε από άλλους ανθρώπους να καλύψουν ανάγκες που είναι αδύνατο να καλυφθούν από κάποιον άλλο» και λέει ότι «για κάποιον με μαρτυρικό σύμπλεγμα, δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει αρκετός έπαινος από τους άλλους για να τον κάνει πραγματικά ευτυχισμένο».

Πώς αντιμετωπίζεται το σύμπλεγμα του μάρτυρα

Η αντιμετώπιση του μαρτυρικού συμπλέγματος ξεκινά με την ανάληψη προσωπικής ευθύνης. «Αν κάποιος θέλει να ξεπεράσει το να είναι μάρτυρας, πρέπει να αναγνωρίσει ότι κανείς άλλος δεν θα μπορέσει να το κάνει γι’ αυτόν», λέει η Le Goy και συνεχίζει: «Ένας μάρτυρας θα πρέπει να εργαστεί τόσο για τον καθορισμό ορίων όσο και για να πει “όχι”. Θα πρέπει να τηρήσει αυτά τα όρια και να είναι εντάξει αν δεχτεί αρνητικές αντιδράσεις από τους ανθρώπους στην αρχή».

Οι μάρτυρες μπορούν επίσης να επωφεληθούν από τη θεραπεία. «Μερικοί άνθρωποι θα επωφεληθούν από τη συνεργασία με έναν καλό θεραπευτή, που μπορεί να τους βοηθήσει να καταλάβουν γιατί ήταν επιρρεπείς στο να γίνουν μάρτυρες και πώς μπορούν να το ξεπεράσουν», λέει η Le Goy.

Τέλος, είναι απαραίτητο να μάθουν πώς να φροντίζουν τον εαυτό τους. «Είτε πρόκειται το να βγαίνουν έξω περισσότερο, να συμμετέχουν σε σωματική άσκηση, να διαλογίζονται κ.λπ., οι νέες τους δραστηριότητες θα πρέπει να είναι πράγματα που κάνουν μόνο για τον εαυτό τους – όχι για να αποσπάσουν επαίνους από οποιονδήποτε άλλο», προτείνει.